Ο Δρ. Παναγιώτης Σαρρής, Καθηγητής Μικροβιολογίας στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Επικεφαλής της Ομάδας Μικροβιολογίας και Βιοτεχνολογίας στο ΙΜΒΒ-ΙΤΕ και επίτιμος Καθηγητής Μικροβιολογίας & Μοριακής Ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο Exeter (Ην. Βασίλειο), μίλησε στην πρωινή εκπομπή «Καλημέρα Λασίθι» στον ΗΧΩ 99.8
Ο Δρ. Παναγιώτης Σαρρής, Καθηγητής Μικροβιολογίας στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Επικεφαλής της Ομάδας Μικροβιολογίας και Βιοτεχνολογίας στο ΙΜΒΒ-ΙΤΕ και επίτιμος Καθηγητής Μικροβιολογίας & Μοριακής Ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο Exeter (Ην. Βασίλειο), μίλησε στην πρωινή εκπομπή «Καλημέρα Λασίθι» στον ΗΧΩ 99.8, περιγράφοντας—με ονόματα και διευθύνσεις—ένα σύστημα χρηματοδότησης έρευνας «με κατευθυνόμενες αξιολογήσεις», την απειλή γενικευμένης υποβάθμισης των δημόσιων ΑΕΙ, αλλά και μια σειρά από ελπιδοφόρες ερευνητικές πρωτοβουλίες στην αγροδιατροφή και τη βιοϊατρική που μένουν χωρίς στήριξη στην Ελλάδα.
Η επιστολή των πανεπιστημιακών: «Κατευθυνόμενες αξιολογήσεις για 300–400 εκατ. ευρώ»
Ο κ. Σαρρής περιέγραψε την αφετηρία μιας ανοικτής επιστολής που πρωτοστάτησαν πανεπιστημιακοί από όλη τη χώρα: «Στην πρώτη μας συνάντηση συγκεντρωθήκαμε 204 άτομα από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το ΕΚΠΑ, το ΑΠΘ και—αν δεν κάνω λάθος—και από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Αποφασίσαμε να εξηγήσουμε στον κόσμο τι συμβαίνει: διασπάθιση χρημάτων στην έρευνα». Σύμφωνα με τον ίδιο, «υπάρχει ένα τεράστιο σκάνδαλο» που αφορά περί τα 300 εκατομμύρια ευρώ (με συνολική εικόνα που φτάνει έως και τα 400 εκατ. σε ευρωπαϊκής προέλευσης κονδύλια), τα οποία «ήταν προγραμματισμένα για προγράμματα αιχμής» αλλά «οι αξιολογήσεις ήταν κατευθυνόμενες: έβαλαν “δικούς τους” ανθρώπους στις επιτροπές και κατεύθυναν τα χρήματα εκεί που ήθελαν, όχι με βάση δημοκρατικά κριτήρια ούτε την ποιότητα της έρευνας».
Ενδεικτικά, ανέφερε ότι «ερευνητές με ERC Grants βρέθηκαν σε τελευταίες θέσεις με εξαιρετικές προτάσεις», ενώ «η κεντρική επιτροπή είχε μόλις 12 άτομα που “έκριναν” όλες τις επιστήμες». Ο ίδιος σημείωσε πως «στη Μικροβιολογία δεν υπήρχε ειδικός», ενώ «στην Αστροφυσική αξιολόγησε πρόσωπο που διδάσκει διδακτική των θετικών επιστημών—σεβαστή ειδικότητα, αλλά άσχετη με το αντικείμενο». «Το αποτέλεσμα; Τα χρήματα στάλθηκαν, προφανώς, σε ανθρώπους φιλικά προσκείμενους στην κυβέρνηση», είπε.
Για το εύρος της υπόθεσης, τόνισε ότι «έχουν γίνει καταγγελίες στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία από εμάς και πολλούς άλλους συναδέλφους, γιατί τα χρήματα είναι πολλά και προέρχονται κυρίως από ευρωπαϊκά κονδύλια». Θύμισε επίσης ότι «πολλοί από εμάς φέρνουμε απευθείας ευρωπαϊκά χρήματα στα ιδρύματα, τα οποία φορολογούνται βαριά—διπλό το όφελος για το κράτος όταν υπάρχει διαφάνεια».
Η απήχηση και το αίτημα: «Ξανακάντε τις αξιολογήσεις»
Η επιστολή—είπε—«έγινε πρωτοσέλιδο σε μεγάλες αθηναϊκές εφημερίδες και πρώτο θέμα σε ενημερωτικά sites. Η “Καθημερινή” δημοσίευσε διαδοχικά πρωτοσέλιδα». Παρ’ όλα αυτά, «δεν υπήρξε καμία ουσιαστική αντίδραση μέχρι στιγμής». Το βασικό αίτημα των υπογραφόντων είναι «να επαναληφθούν οι αξιολογήσεις των τελευταίων προσκλήσεων, όχι για μία μόνο προκήρυξη αλλά συνολικά για όσες προσκλήσεις “έτρεξαν” με τον επίμαχο τρόπο». «Η τελευταία διαδικασία ήταν για εμάς επώδυνη· δεν έδειξε καμία εμπιστοσύνη στα επιστημονικά “αστέρια” της χώρας», σημείωσε.
«Στροφή» της Ε.Ε. σε εξοπλισμούς και ενέργεια—όχι όμως πράσινη
Ο κ. Σαρρής εξέφρασε ανησυχία για τη νέα ευρωπαϊκή προτεραιοποίηση: «Στο επόμενο πακέτο (μεγάλο πολυετές πλαίσιο), φαίνεται να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση σε εξοπλισμούς και ενέργεια, όχι όμως στην πράσινη ενέργεια». Παράλληλα, «βιοϊατρική και αγροδιατροφή κατρακυλούν χαμηλά στην ατζέντα». Ελπίζει να «μην επιβεβαιωθεί» αλλά, όπως είπε, «συνάδει με τη γενικότερη πολιτική κατεύθυνση της Ε.Ε. περί στρατιωτικής θωράκισης».
Ιδιωτικά ΑΕΙ και άρθρο 16: «Δεν μπορεί Π.Δ. να υπερισχύει Συντάγματος»
Μετωπική ήταν η κριτική του για την αδειοδότηση ιδιωτικών πανεπιστημίων: «Είμαστε η μοναδική χώρα του ανεπτυγμένου κόσμου που καταπατά επανειλημμένα το Σύνταγμά της. Με Προεδρικά Διατάγματα δίνονται άδειες, ενώ το άρθρο 16 ισχύει. Ένα Π.Δ. δεν γίνεται να υπερισχύει του Συντάγματος». Αντέτεινε στο επιχείρημα για «εκροή φοιτητών στο εξωτερικό» ότι «η επιστήμη δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με στενά οικονομικούς όρους. Ακόμη κι αν γίνουν ιδιωτικά ΑΕΙ εδώ, κανείς δεν θα εμποδιστεί να στείλει τα παιδιά του σε πραγματικά κορυφαία ιδρύματα του εξωτερικού».
Επισήμανε τη διάσταση πιστοποίησης: «Για να περάσει πρόγραμμα σπουδών σε δημόσιο ΑΕΙ απαιτείται πολυετής, αυστηρή πιστοποίηση. Σε μεταπτυχιακά που συμμετέχω, δουλεύαμε 2,5 χρόνια για να πάρουμε άδεια. Αντιθέτως, βλέπουμε ιδιωτικές σχολές να αδειοδοτούνται χωρίς πιστοποιημένο πρόγραμμα». Ως κραυγαλέο παράδειγμα ανέφερε «ιδιωτική Νομική Σχολή στην οποία λείπουν βασικά μαθήματα του ελληνικού δικαίου (Συνταγματικό, Οικογενειακό, Αστικό)». «Αύριο θα δούμε γιατρούς χωρίς βασικά κλινικά μαθήματα; Ελπίζω όχι, το λέω ενδεικτικά», πρόσθεσε. Τόνισε ότι τα «ιδιωτικά που πάνε καλά στην Ευρώπη ή τα αμερικανικά (Harvard, Yale κ.ά.) δεν έχουν σχέση με αυτό που επιχειρείται εδώ—δεν λειτουργούν ως εταιρείες με τον ίδιο τρόπο».
Παραίτηση ΕΣΕΤΕΚ και πρόταση: Ανεξάρτητη Αρχή για την Έρευνα
Αφετηρία για τη νέα πρόταση υπήρξε η παραίτηση του ΕΣΕΤΕΚ. «Παραιτήθηκαν σπουδαίοι επιστήμονες με συγκλονιστική επιστολή: “δεν μπορούμε να είμαστε διακοσμητικοί, δεν μας ρώτησε ποτέ κανείς”». Μετά από επιστολή προς πρωθυπουργό και υπουργό (αναμένουν απάντηση), οι πανεπιστημιακοί προτείνουν τη σύσταση ανεξάρτητου φορέα έρευνας και καινοτομίας, «στελεχωμένου από καταξιωμένους Έλληνες της ημεδαπής και της διασποράς που θα προσφέρουν αφιλοκερδώς». «Ο φορέας θα ελέγχει τις χρηματοδοτήσεις—όχι υπουργοί, υφυπουργοί, γενικοί γραμματείς—όπως γίνεται στις ώριμες δημοκρατίες. Τα μέλη δεν αλλάζουν κάθε φορά που αλλάζει κυβέρνηση», είπε χαρακτηριστικά.
«Φεύγουν» οι καλύτεροι: μισθολογικό χάσμα και ιδιωτικός τομέας
Ο κ. Σαρρής περιέγραψε τον κίνδυνο διαρροής προσωπικού από τα δημόσια ΑΕΙ, ανάλογο με αυτόν των νοσοκομείων: «Όταν οι αμοιβές στον ιδιωτικό τομέα προσεγγίζουν ευρωπαϊκά επίπεδα και οι δημόσιοι μισθοί μένουν πίσω, πολλοί θα φύγουν». Από συζήτηση στην Πορτογαλία, με συναδέλφους ίδιου επιπέδου, «είδα ότι αμείβονται περίπου 2,5 φορές πάνω από εμάς». Υπενθύμισε ότι «ο πρώτος ανακοινωμένος πρύτανης ιδιωτικού ΑΕΙ στην Ελλάδα είναι πρώην καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης». Παράλληλα, «η λειτουργική χρηματοδότηση τμημάτων είναι σήμερα το ένα δέκατο από ό,τι πριν 15 χρόνια», ενώ «μας είπαν προφορικά να μην περιμένουμε υποστηρικτικό προσωπικό: μόνο καθηγητές—όχι τεχνικοί εργαστηρίων, όχι βοηθοί». Και όταν οι σχολές εξηγούν ότι χωρίς αυτούς δεν λειτουργεί πανεπιστήμιο, η απάντηση είναι: «Βάλτε δίδακτρα και προσλάβετε». «Σπρώχνουν τα δημόσια ΑΕΙ σε ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια», σχολίασε.
Έρευνα με διεθνή προοπτική: αγροδιατροφή, νέα αντιβιοτικά, αντικαρκινικές ουσίες
Παρά τη δύσκολη συγκυρία, ο κ. Σαρρής σκιαγράφησε ισχυρό ερευνητικό έργο με εφαρμογές σε αγροδιατροφή και υγεία:
Από τη μικροβιολογία στα φυτά: «Μελετώ αλληλεπιδράσεις μικροβίων με οργανισμούς. Μεγάλωσα σε τόπο καλλιέργειας, αγαπώ τα φυτά, και πέρασα συστηματικά σε μελέτες του “ανοσοποιητικού” τους και των μικροβιωμάτων τους. Πλέον, περίπου η μισή μου έρευνα είναι στην αγροδιατροφή».
Κουλτούρα στρατηγικού σχεδιασμού: Ως εκπρόσωπος σε φόρα αγροδιατροφής στο Ην. Βασίλειο, περιέγραψε μια χώρα που «σχεδιάζει με ορίζοντα 5, 10, 30 ετών»—κουλτούρα που θέλησε να μεταφέρει στην Ελλάδα.
Πρώτη ελληνική τράπεζα μικροβιακών στελεχών: «Φτιάξαμε την πρώτη τράπεζα στην Ελλάδα. Συλλέγουμε και διατηρούμε ωφέλιμα στελέχη για αγροδιατροφή και κλινική μικροβιολογία από δύσκολα περιβάλλοντα. Έχουμε σχεδόν 2.400 στελέχη σε ειδικούς καταψύκτες βαθειάς κατάψυξης». Παρά τις επανειλημμένες αναφορές, «δεν εξασφαλίσαμε εθνική χρηματοδότηση».
Εναλλακτικά των χημικών: «Πολλά στελέχη μπορούν να αντικαταστήσουν χημικά φυτοπροστατευτικά και ακόμη και λιπάσματα. Με τις νέες ευρωπαϊκές ρυθμίσεις για μείωση φυτοφαρμάκων, το κράτος θα έπρεπε να το έχει ψηλά στην ατζέντα».
Νέα αντιβιοτικά & αντικαρκινικές ουσίες: «Αρκετά μικρόβια παράγουν νέους αντιβιοτικούς παράγοντες—εξαιρετικά κρίσιμο με τα πολυανθεκτικά παθογόνα. Μικρόβια από βαθιά σπήλαια δίνουν δευτερογενείς μεταβολίτες με αντιφλεγμονώδη και αντικαρκινική δράση. Σε in vitro μελέτες είδαμε μείωση ανάπτυξης καρκινικών κυττάρων από εκχυλίσματα». Έχει ήδη ζητηθεί χρηματοδότηση από φορέα των ΗΠΑ· στην Ελλάδα «δεν βρέθηκαν πόροι». Υπάρχουν συζητήσεις με εταιρείες, «με όρους εμπιστευτικότητας και με τη νομική υπηρεσία του πανεπιστημίου σε εγρήγορση».
Η «κρητική» Arabidopsis: διπλάσιο μέγεθος, ανθεκτικότητα σε ξηρασία και αλατότητα
Στα «οργανισμούς-μοντέλα» των φυτών, ο κ. Σαρρής στάθηκε στην Arabidopsis: «Κάποιοι θεωρούσαν ότι ζει μόνο στον Βορρά· την ανακαλύψαμε στην Κρήτη, στον Ψηλορείτη και τα Λευκά Όρη, μετά από εκτεταμένη αναζήτηση. Ως νησί, η Κρήτη είναι αποκομμένη· φαίνεται ότι ο πληθυσμός εγκαταστάθηκε πριν ~250.000 χρόνια και έκτοτε εξελίχθηκε αυτόνομα». Το φυτό παρουσιάζει «διπλάσιο μέγεθος από τους τυπικούς πληθυσμούς, καθώς και ανθεκτικότητα σε ξηρασία και υψηλή αλατότητα». «Τέτοια γνωρίσματα μπορούν να μεταφερθούν σε καλλιεργούμενα είδη (π.χ. μαρούλια) για αύξηση βιομάζας και ανθεκτικότητας», είπε, ανακοινώνοντας ότι «είμαστε έτοιμοι να αλληλουχήσουμε το γονιδίωμά της σε συνεργασία με φυτοβιολόγους».
Κλιματική κρίση: «Η φύση θα προσαρμοστεί—εμείς κινδυνεύουμε»
Για την κλιματική κρίση, ο κ. Σαρρρής υπογράμμισε ότι «ο σωστός όρος είναι κρίση: οι ταχύτητες αλλαγής είναι που απειλούν εμάς». Η φύση «έχει επιβιώσει από πολλαπλές μαζικές εξαφανίσεις· θα ισορροπήσει ξανά». «Εμείς κινδυνεύουμε να μη προλάβουμε—γι’ αυτό μπορούμε όχι να την “αναστρέψουμε”, αλλά να την καθυστερήσουμε». Ως παράδειγμα ανέφερε τη δυνητική διαταραχή του Ρεύματος του Κόλπου στον Ατλαντικό με «τεράστιες επιπτώσεις στις ανθρώπινες κοινωνίες».
Τοπικό μέτωπο: «Σιωπή» για το νοσοκομείο – «Αφήνεται να ξεθυμάνει»
Αναφερόμενος στην κατάσταση του νοσοκομείου της περιοχής, ο κ. Σαρρής μίλησε για «στασιμότητα» και «σιγή ιχθύος». «Όταν έγιναν οι μεγάλες κινητοποιήσεις πριν δύο χρόνια, δόθηκαν πολλές υποσχέσεις. Από τις υποσχέσεις μέχρι την υλοποίηση υπάρχει τεράστιο χάσμα. Δεν δίνονται στοιχεία: τι προσωπικό υπάρχει, πώς βγαίνουν οι εφημερίες, ποιες κλινικές λειτουργούν». Η προσωπική του εκτίμηση είναι ότι το ίδρυμα «έχει αφεθεί στη μοίρα του ώστε, σιγά-σιγά, να μετατραπεί de facto από νοσοκομείο σε υποστελεχωμένο κέντρο υγείας». Επισήμανε πως «αν “δεν φαίνονται νούμερα” (εισαγωγές, περιστατικά), κάποιος φταίει που δεν τα καταγράφει—πρέπει να ελεγχθεί σοβαρά». «Όταν στέλνεις τους κατοίκους σε Άγιο Νικόλαο ή Ηράκλειο, οι δείκτες πέφτουν—είναι αυτοϋπονόμευση», είπε. Για σήμερα, ανέφερε «ενημερωτική συνάντηση με τους τοπικούς φορείς (δήμαρχο, αντιδημάρχους, επικεφαλής αντιπολίτευσης) για το τι έγινε, τι υποσχέθηκαν και τι πρέπει να κάνουμε ώστε να σώσουμε ό,τι σώζεται».
Το συμπέρασμα του Δρ. Σαρρή
«Χρειαζόμαστε ανεξάρτητη αρχή για την έρευνα, με διαφάνεια και λογοδοσία—όπως στις ώριμες δημοκρατίες. Να στηρίξουμε τα δημόσια πανεπιστήμια με χρηματοδότηση και υποδομές, όχι να τα σπρώχνουμε σε δίδακτρα. Και να αξιοποιήσουμε το τεράστιο ερευνητικό δυναμικό που υπάρχει στην Ελλάδα: από μικροβιακές τράπεζες και βιοτεχνολογία μέχρι νέες καλλιέργειες ανθεκτικές σε ξηρασία και αλατότητα. Διαφορετικά, θα συνεχίσουμε να βλέπουμε τους καλύτερους να φεύγουν—και τις ευκαιρίες να χάνονται».
Ακούστε παρακάτω τον κ Π. Σαρρή
