Άρθρο του Ηλία Νταραρά για τη λειψυδρία, τα μικρά φράγματα και τις σύγχρονες λύσεις που μπορούν να στηρίξουν την αγροτική οικονομία
Η Ιεράπετρα που τροφοδοτεί την Ελλάδα και την Ευρώπη με κηπευτικά υψηλής ποιότητας, βρίσκεται αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη πρόκληση των τελευταίων πολλών ετών. Τα αποθέματα νερού μειώνονται δραματικά, η αλατότητα των υπέργειων αποθεμάτων αυξάνεται σταθερά και μέρος των υπόγειων αποθεμάτων κινδυνεύει με υφαλμύρωση. Τα αποθέματα στον υδροφόρο ορίζονται, φαίνεται πως αντιμετωπίζουν προβλήματα σε επάρκεια και εν πάση περιπτώσει, δεν μπορεί τρυπάμε συνεχώς τη γη ελπίζοντας ότι θα βρίσκουμε για πάντα νερό και μάλιστα καλής ποιότητας. Είναι σημαντικό από σήμερα να φροντίσουμε να υποστηρίξουμε το φυσικό μας περιβάλλον, προκειμένου να μπορεί να μας φιλοξενεί για πολλά χρόνια. Πρωτίστως είναι η ανάγκη για την επιβίωση και στη συνέχεια είναι η ανάγκη να στηριχθεί ο πρώτος πυλώνας της οικονομίας της Ιεράπετρας, η αγροτική παραγωγή.
Είναι σημαντικό να παραδειγματιστούμε από τους προγόνους μας. Οι Ιεραπετρίτες του 1960-1970, οραματίστηκαν το φράγμα των Μπραμιανών, όχι μόνο ως μια δεξαμενή νερού, αλλά ως ένα έργο που θα έδινε στην περιοχή οικονομική αυτονομία. Το έργο του φράγματος δημοπρατήθηκε το 1976 και το 1986 ολοκληρώθηκε και άρχισε να λειτουργεί. Οι εμπνευστές του θέλαν να εξυπηρετεί περίπου 30.000 στρέμματα καλλιεργειών. Σκεφτείτε, το 1960 θέλαν έργο, το οποίο τελικά το ολοκλήρωσαν, για εκτάσεις που καλλιεργούνται σήμερα. Πόσο μπροστά βλέπανε τότε;
Ας πάμε στο σήμερα. Ακούγεται και γράφεται από διάφορους συντοπίτες μας πως ο Θεός είναι Ιεραπετρίτης και δεν θα μας αφήσει έτσι, ακούγεται πως ξηρασία είχε και στο παρελθόν, αλλά στο τέλος βρέχει, ακούγονται διάφορα που μπορεί όλα να ισχύουν, όμως ας δούμε τι έκαναν οι πρόγονοί μας και ας τους μιμηθούμε. Μας έδειξαν τότε το δρόμο, ας κάνουμε αυτούς περήφανους και ας βοηθήσουμε τα παιδιά μας να μην εγκαταλείψουν τον τόπο που μεγάλωσαν. Αν σήμερα δεν γίνουν ενέργειες δεν είναι καθόλου βέβαιο πως το μέλλον της Ιεράπετρας είναι εξασφαλισμένο.
Θα επιχειρήσω να αποτυπώσω μια πρόταση που στηρίζεται σε τρείς άξονες:
Πρώτος άξονας:
Σύγχρονες τεχνικές διαχείρισης των υδάτινων πόρων.
Η αντιμετώπιση της λειψυδρίας σε ξηροθερμικές περιοχές, όπως είναι η Ιεράπετρα, βασίζεται σε σύγχρονες τεχνικές διαχείρισης των υδάτινων πόρων, με έμφαση στη βιωσιμότητα και την εξοικονόμηση. Οι βασικές τάσεις περιλαμβάνουν:
1. Αξιοποίηση μη συμβατικών υδάτινων πόρων:
α) Αφαλάτωση θαλασσινού ή υφάλμυρου νερού με χρήση τεχνολογιών όπως η αντίστροφη ώσμωση. Έχει ακολουθηθεί από πολλούς Δήμους στη χώρα.
β) Ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση νερού για γεωργικές ή αστικές χρήσεις, ιδιαίτερα σε πόλεις.
γ) Συλλογή βρόχινου νερού μέσω δεξαμενών και υδροσυστημάτων για ύδρευση ή άρδευση.
2. Έξυπνη διαχείριση και εξοικονόμηση νερού:
α) Ψηφιακή παρακολούθηση και έξυπνα δίκτυα ύδρευσης για τον έλεγχο των διαρροών.
β) Βελτιωμένες αρδευτικές τεχνικές, όπως η στάγδην άρδευση και η ακριβής εφαρμογή νερού βάσει αισθητήρων υγρασίας εδάφους.
γ) Προώθηση ανθεκτικών στις ξηρασίες καλλιεργειών και αγροτικών πρακτικών που μειώνουν την κατανάλωση νερού.
3. Πολιτικές και κοινωνικές παρεμβάσεις:
α) Νομοθεσία και οικονομικά κίνητρα για εξοικονόμηση και ορθολογική χρήση νερού.
β) Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με την κρίση νερού και τη σημασία της βιώσιμης χρήσης.
Είναι σημαντικό να επισημανθούν τα αρνητικά και τα θετικά της αφαλάτωσης.
Αρνητικά: Με την υφιστάμενη τεχνολογία το ενεργειακό κόστος είναι εξαιρετικά υψηλό Επίσης τίθενται περιβαλλοντικά ζητήματα, ιδιαίτερα για την απόρριψη της άλμης και βέβαια απαιτείται εξειδικευμένος εξοπλισμός και προσωπικό με συγκεκριμένες γνώσεις για τη συντήρηση των υλικών και εγκαταστάσεων.
Θετικά: Παραγωγή νερού 12 μήνες το χρόνο ανεξάρτητα από το βαθμό των βροχοπτώσεων. Σταθερή ποιότητα του παραγόμενου νερού, χωρίς άλατα και σχετικά γρήγορη εγκατάσταση των σύγχρονων μονάδων αφαλάτωσης.
Τέτοιες πρακτικές εφαρμόζονται σε χώρες με έντονο ή εντονότερο από εμάς πρόβλημα λειψυδρίας, όπως το Ισραήλ, η Ισπανία και η Κύπρος, με θετικά αποτελέσματα στη διαχείριση του νερού. Τα παραπάνω μπορούν να εφαρμοστούν και στην Ελλάδα, με τη βοήθεια των διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων, τα οποία αναφέρονται παρακάτω.
Δεύτερος άξονας:
Κατασκευή μικρών φραγμάτων.
Τα μικρά φράγματα σε ποτάμια και ρυάκια (έργα ορεινής υδρονομίας), μπορούν να αποτελέσουν τον τροφοδότη του υδροφόρου ορίζοντα στην ευρύτερη περιοχή του Δήμου Ιεράπετρας. Το παράδειγμα της Θεσσαλίας μετά τις μεγάλες καταστροφές από τις βροχοπτώσεις το 2023, δείχνει το δρόμο για την κατασκευή εκατοντάδων μικρών ανασχετικών φραγμάτων, τα οποία επιπλέον της αντιπλημμυρικής προστασίας θα συγκρατούν ποσότητες νερού, από το να καταλήξουν στη θάλασσα. Θετικά και αρνητικά υπάρχουν και σ΄ αυτή την επιλογή:
Θετικά:
1. Διαχείριση Υδάτινων Πόρων – Βοηθούν στη συγκράτηση νερού για άρδευση, ύδρευση και εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα.
2. Πρόληψη Διάβρωσης και Πλημμυρών – Μειώνουν τη ροή του νερού και αποτρέπουν τη διάβρωση των εδαφών.
3. Υποστήριξη της Βιοποικιλότητας – Όταν σχεδιάζονται σωστά, δημιουργούν μικρούς υγροτόπους που ενισχύουν τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής.
4. Χαμηλότερο Κόστος Κατασκευής – Είναι πιο οικονομικά και λιγότερο επεμβατικά από τα μεγάλα φράγματα.
Αρνητικά:
1. Επιπτώσεις στο Οικοσύστημα – Μπορούν να διακόψουν τη φυσική ροή των ποταμών, εμποδίζοντας τη μετανάστευση ψαριών και άλλων οργανισμών. Δεν αφορά την περιοχή μας.
2. Μείωση Ιζηματογένεσης – Η παγίδευση των φερτών υλών μπορεί να επηρεάσει τις φυσικές διεργασίες ανανέωσης των παράκτιων περιοχών. Ούτε αυτό αφορά την περιοχή μας.
3. Διαχείριση Λάσπης και Φερτών Υλών – Αν δεν υπάρχει σωστή συντήρηση, τα φράγματα μπορεί να γεμίσουν με λάσπη, μειώνοντας τη χωρητικότητά τους. Μας αφορά, αλλά μπορεί να διαχειριστεί.
4. Διατάραξη της Υδρολογικής Ισορροπίας – Αν γίνουν πολλές μικρές κατασκευές, μπορεί να μειωθεί η ροή του νερού προς χαμηλότερες περιοχές. Δεν αφορά την περιοχή μας.
Συμπερασματικά:
Τα μικρά φράγματα, έργα ορεινής υδρονομίας, μπορούν να είναι πολύ χρήσιμα αν σχεδιαστούν με σεβασμό στο περιβάλλον και τη φυσική ροή των υδάτων. Η λύση είναι η προσεκτική χωροθέτηση, η χρήση φιλικών προς το περιβάλλον τεχνικών (π.χ. περατά φράγματα που επιτρέπουν τη φυσική ροή) και η τακτική συντήρηση. Τα παραπάνω αρνητικά, σχεδόν στο σύνολό τους, δεν αφορούν την περιοχή μας, οπότε κρατάμε μόνο τα θετικά.
Τρίτος άξονας:
Χρηματοδοτικά εργαλεία.
Ο Δήμος Ιεράπετρας, όπως όλοι οι Δήμοι της χώρας, μπορεί να αξιοποιήσει διάφορα χρηματοδοτικά εργαλεία για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας και τη βελτίωση της διαχείρισης των υδάτινων πόρων. Πέρα από τη χρηματοδότηση από ιδίους πόρους, μερικές βασικές πηγές χρηματοδότησης είναι οι εξής:
1. Ευρωπαϊκά Προγράμματα & Ταμεία:
α) Ταμείο Συνοχής & ΕΣΠΑ (2021-2027): Χρηματοδοτεί έργα υποδομών ύδρευσης, άρδευσης και εξοικονόμησης νερού.
β) LIFE Programme: Στηρίζει περιβαλλοντικά έργα, όπως η ανακύκλωση νερού και η αντιμετώπιση της ξηρασίας.
γ) Horizon Europe: Χρηματοδοτεί καινοτόμες τεχνολογίες για τη διαχείριση υδάτινων πόρων.
δ) Interreg (Διακρατικά Προγράμματα): Υποστηρίζει διασυνοριακές συνεργασίες σε θέματα βιώσιμης διαχείρισης νερού.
2. Εθνικά Χρηματοδοτικά Εργαλεία:
α) Πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης»: Χρηματοδοτεί έργα ύδρευσης, αποχέτευσης και αντιπλημμυρικής προστασίας.
β) Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ): Υποστηρίζει στρατηγικά έργα υποδομών, συμπεριλαμβανομένων φραγμάτων και αρδευτικών δικτύων.
γ) Πράσινο Ταμείο: Χρηματοδοτεί δράσεις βιώσιμης ανάπτυξης και προστασίας των υδάτινων οικοσυστημάτων.
3. Διεθνείς Χρηματοδοτήσεις & Ιδιωτικά Κεφάλαια:
α) Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB): Παρέχει δάνεια για μεγάλα έργα διαχείρισης υδάτων.
β) Green Bonds (Πράσινα Ομόλογα): Χρησιμοποιούνται από δήμους για τη χρηματοδότηση έργων βιώσιμης ανάπτυξης.
γ) ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημόσιου & Ιδιωτικού Τομέα): Μπορούν να αξιοποιηθούν για υποδομές ύδρευσης και αφαλάτωσης. Δεν χρειάζεται να μας τρομάζει η συνεργασία με ιδιώτες, άλλωστε το ίδιο το κράτος το εφαρμόζει κατά κόρων.
4. Καινοτόμα Εργαλεία & Τοπικές Πρωτοβουλίες:
α) Crowdfunding και τοπικά επενδυτικά σχήματα: Οι πολίτες μπορούν να συμμετέχουν στη χρηματοδότηση μικρών έργων μέσω ψηφιακών πλατφορμών.
β) Κοινότητες Νερού: Δημιουργία τοπικών συνεργατικών σχημάτων για τη διαχείριση υδάτινων πόρων. Καθόλου εύκολο, ειδικά στην περιοχή μας.
Η επιτυχής αξιοποίηση αυτών των εργαλείων απαιτεί σωστό σχεδιασμό, συνεργασία με ειδικούς και διαρκή παρακολούθηση των διαθέσιμων προγραμμάτων. Επίσης, η ενεργοποίηση συνεταιρισμών, ομάδων παραγωγών, δημοπρατηρίων κτλ, μπορεί να βοηθήσει, ώστε να αναλάβουν πρωτοβουλίες χρηματοδότησης ή υιοθέτησης κάποιων από των έργων, ίσως κάποιου μικρού φράγματος. Αν σκεφτούμε ότι το νερό είναι αναγκαίο για όλους και πως στην περιοχή μας έχουμε κάποιες μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, μεγάλες ομάδες παραγωγών, μεγάλες εξαγωγές και μεγάλες εταιρείες (πολυεθνικές) αγροτικών εφοδίων, αν ο καθένας χρηματοδοτήσει ένα μικρό φράγμα τότε το αποτέλεσμα θα είναι σημαντικό για την περιοχή μας.
Υ.Γ 1 Λόγω της σπουδαιότητας του θέματος, το κείμενο δεν μπορούσε να είναι μικρότερο!
Υ.Γ 2 Συγχαρητήρια σε όσους φτάσατε να διαβάζετε ως εδώ.
Υ.Γ 3 Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, στο παράθυρό μου ακούγεται έντονα η βροχή, δεν πτοούμαι… αύριο θα έχει ήλιο!
Υ.Γ 4 Καλά Χριστούγεννα και καλή χρονιά, με υγεία κι ευτυχία σε όλους!
Ιεράπετρα 22 Δεκεμβρίου 2025
Με τιμή
Νταραράς Κ. Ηλίας
