Ο υπεύθυνος marketing Γιώργος Σχοινάς στον Ηχώ 99,8
Το πρόβλημα των ιώσεων στην καλλιέργεια της τομάτας στα θερμοκήπια της Κρήτης απασχολεί ιδιαίτερα τους παραγωγούς. Το τελευταίο διάστημα το θέμα των ιώσεων είναι και πάλι στην επικαιρότητα, λόγω της εμφάνισης και της έξαρσης που παρουσιάζει η καινούργια ίωση, της Καστανής Ρυτίδωσης των Καρπών της Τομάτας. Ο κ. Γιώργος Σχοινάς, Γεωπόνος της BAYER Υπεύθυνο Marketing για την Νότια Ελλάδα φιλοξενήθηκε τηλεφωνικά στον Ηχώ 99,8 και την εκπομπή «Καλημέρα Λασίθι» με δημοσιογράφο την Μαρία Τσαγκαράκη.
Πράγματι, όπως είπε ο κ. Σχοινάς, , οι ιώσεις είναι επίκαιρες όσο ποτέ στις ημέρες μας, μιας και ένας ανθρωπονόσος ιός (Covid-19) και ένας φυτονόσος ιός (ο Ιός της Καστανής Ρυτίδωσης των Καρπών της Τομάτας-ToBRFV) έκαναν σχεδόν ταυτόχρονα την εμφάνισή τους στην Ελλάδα επηρεάζοντας, κατά πολύ τις ζωές μας σε όλα τα επίπεδα. Και στις 2 περιπτώσεις τα μέτρα αντιμετώπισης, μέχρι στιγμής θα λέγαμε ότι ομοιάζουν, σε ότι αφορά τα μέτρα πρόληψης και υγιεινής. Στην γεωργική πράξη δεν υπάρχει κανένα θεραπευτικό μέτρο κατά των ιώσεων της τομάτας και η αντιμετώπιση τους βασίζεται στην εφαρμογή προληπτικών κυρίως μέτρων. Για τους παραγωγούς δεν είναι άγνωστοι οι ιοί στην καλλιέργεια της τομάτας, αριθμούν περί τους 17 ιούς, από τους οποίους οι ποιο κοινοί θα λέγαμε ότι είναι:
-Ο ιός του μωσαϊκού του καπνού (TMV): (Μεταδίδεται μηχανικά μεταξύ των φυτών με χυμό και με τα καλλιεργητικά εργαλεία, καθώς επίσης και με το σπόρο και εισέρχεται στους φυτικούς ιστούς από πληγές. Ο ιός μπορεί να επιβιώσει στα υπολείμματα της καλλιέργειας για πολλά χρόνια. Πηγές του ιού αποτελούν επίσης μολυσμένα φυτάρια, άλλοι μολυσμένοι ξενιστές του ιού (ζιζάνια), ο μολυσμένος καπνός και τα τσιγάρα).
-Ο ιός του μωσαϊκού της αγγουριάς (CMV): (Δεν είναι σταθερός ιός και καταστρέφεται με το θάνατο του ξενιστή του. Το μεγάλο εύρος ξενιστών εξασφαλίζει την εύκολη διατήρηση του ιού στη φύση. Πηγές του ιού αποτελούν μολυσμένα φυτά καλλιεργούμενα και αυτοφυή, που προέρχονται από μολυσμένο σπόρο. Η μετάδοση του ιού γίνεται με το σπόρο και με έντομα-φορείς (αφίδες) με μη-έμμονο τρόπο, με κυριότερα τα είδη Myzus persicae και Aphis gossypii. Ο ιός μεταδίδεται επίσης και μηχανικά με χυμό.)
- Ο ιός του κηλιδωτού μαρασμού της τομάτας (TSWV): (Η μετάδοση του ιού γίνεται με τους θρίπες, με κυριότερους τους Thrips tabaci και Frankliniella occidentalis με έμμονο τρόπο. Η πρόσληψη του ιού από τα ασθενή φυτά γίνεται αποκλειστικά από τις προνύμφες του θρίπα και η μετάδοση από τις προνύμφες 2 σταδίου και από τα τέλεια άτομα. Ο ιός προσλαμβάνεται μετά από τροφική δραστηριότητα 5 λεπτών των θριπών σε μολυσμένους φυτικούς ιστούς, ακολουθεί μια λανθάνουσα περίοδος 3-18 ημερών και στη συνέχεια οι θρίπες μπορούν να μεταδόσουν τον ιό μετά από τροφική δραστηριότητα 5-15 λεπτών σε υγιής ιστούς. Μετά την πρόσληψη του ιού ο θρίπας παραμένει ιοφόρος για όλη του τη ζωή. Στην περίπτωση του φορέα Frankliniella occidentalis ο ιός πολλαπλασιάζεται στο σώμα του και είναι πιο αποτελεσματικός φορέας. Ο ιός μεταδίδεται και με το σπόρο μόνο στη τομάτα και σε αυτοφυή φυτά του γένους Senecio spp. Συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη των θριπών όπως υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλή υγρασία ευνοούν και την εξέλιξη της ασθένειας.)
- Μωσαϊκό του πεπίνο (PepMV): (Μεταδίδεται μηχανικά με επαφή των μολυσμένων φυτών με τα υγιή, τα καλλιεργητικά εργαλεία, τα ρούχα και υποδήματα εργαζομένων και με το σπόρο τομάτας, ενώ έχει αναφερθεί η μετάδοσή του με βομβίνους (Bombus terrestris, B. canariensis, B. impatiens) κατά την επικονίαση και με τον εμβολιασμό. Για το λόγο αυτό τα ασθενή φυτά στον αγρό παρατηρούνται κατά μήκος της γραμμής φύτευσης. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν την μετάδοση του ιού, σε χαμηλό ποσοστό, με το μύκητα Olpidium virulentus. Χαρακτηρίζεται από τους πιο μολυσματικούς και σταθερούς ιούς διατηρώντας τη μολυσματικότητά του για 3 μήνες σε αποξηραμένο και για 2 εβδομάδες σε υγρό φυτικό υλικό. Λόγω του εύκολου τρόπου μετάδοσής του, διαδίδεται ταχέως προκαλώντας οικονομικές απώλειες, υποβαθμίζοντας την ποιοτική και εμπορική αξία του προϊόντος, που κυμαίνεται από 5-16%. Πηγές μόλυνσης αποτελούν τα μολυσμένα φυτά τομάτας και αυτοφυή φυτά, ενώ η μετάδοσή του σε μεγαλύτερες αποστάσεις γίνεται με τη διακίνηση μολυσμένων καρπών και μολυσμένου σπόρου. Έχουν αναφερθεί 4 στελέχη του ιού που όμως δε διακρίνονται με βάση τα συμπτώματα που προκαλούν στα φυτά. Ο ιός προσβάλει φυτά της οικογένειας Solanacea, όμως ενώ άλλα είδη όπως μελιτζάνα, καπνός, πατάτα είναι ευπαθή στη μόλυνση, στη φύση έχει αναφερθεί η παρουσία του μόνο σε τομάτα. Άλλοι ξενιστές είναι ο βασιλικός (Ocimum basilicum), αρκετά αυτοφυή φυτά και ζιζάνια.)
Για τους περισσότερους ιούς υπάρχει η σχετική γνώση και εμπειρία αντιμετώπισής τους από την Επιστημονική Κοινότητα και από τους συναδέλφους Γεωπόνους (καθότι έχουν μελετηθεί περισσότερο). Η αντιμετώπιση εστιάζεται σε συνδυασμένα μέτρα πρόληψης, φυτοϋγείας, ανθεκτικών ποικιλιών και καταστολής των εντόμων φορέων των ιώσεων κατά περίπτωση. Είναι φυσιολογικό λοιπόν, ο Ιός της Καστανής Ρυτίδωσης των Καρπών της Τομάτας (ToBFRV) ως νέος ιός και με τα χαρακτηριστικά που έχει, να μονοπωλεί το ενδιαφέρον και την προσοχή των συναδέλφων Γεωπόνων, των Παραγωγών και φυσικά όλης της Επιστημονικής Κοινότητας.
Στο ερώτημα γιατί αυτή η ίωση ξεχωρίζει και τι μπορεί να γίνει για να περιοριστεί, ο κ. Σχοινάς απαντά.
Καταρχήν να επισημάνω ότι για το θέμα αυτό υπάρχουν σίγουρα αρμόδιοι και με εξειδίκευση συνάδελφοι Γεωπόνοι, Ερευνητές, Καθηγητές, Φορείς, Υπηρεσίες που ασχολούνται επισταμένως με την εξέλιξη της ίωσης και έχουν αναδείξει τα προβλήματα και τα μέτρα περιορισμού αυτών. Το πιο σημαντικό εργαλείο στην αντιμετώπιση και τον περιορισμό της ίωσης (και όχι μόνο αυτής) είναι η κατανόηση της σοβαρότητας του προβλήματος από τους παραγωγούς και η τήρηση των υπαρχόντων προληπτικών μέτρων. Είναι βέβαιο ότι τέτοιου είδους εκπομπές, ενημέρωσης των παραγωγών, σαν την δική σας, συμβάλλουν τα μέγιστα προς αυτήν την κατεύθυνση.
Επί του θέματος και με βάση τα δημοσιευθέντα στοιχεία, ο συγκεκριμένος ιός χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη αντοχή και μολυσματικότητα σε σχέση με τους άλλους ιούς των φυτών. Είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος καθώς:
-ξεπερνά, θα λέγαμε, την ανθεκτικότητα των χρησιμοποιούμενων ποικιλιών, υβριδίων τομάτας
-έχει την ικανότητα να μεταδίδεται με τον σπόρο και
-επίσης μεταδίδεται πολύ εύκολα μηχανικά, με την επαφή μεταξύ των φυτών αλλά και των καλλιεργητικών φροντίδων
Έτσι, μέχρι να δημιουργηθούν από τους γενετιστές, τις εταιρείες πολλαπλασιαστικού υλικού-σπόρων, νέα ανθεκτικά υβρίδια τομάτας, η αντιμετώπιση βασίζεται αποκλειστικά στην εφαρμογή πολύ αυστηρών μέτρων πρόληψης και υγιεινής των καλλιεργειών. Αυτήν την στιγμή, ο ιός εμφανίζει διασπορά σε όλη σχεδόν την Ελλάδα, με αναφορές ακόμη και σε υπαίθριες καλλιέργειες τομάτας. Ως φυτά ξενιστές του ιού, μέχρι τώρα, πέραν της τομάτας είναι η πιπεριά (κάποιες πιπεριές εμφανίζουν ανθεκτικότητα όπως και η μελιτζάνα), κάποια ζιζάνια (Στύφνος-Solanum nigrum, Ντάτουλα-Datura stramonium, το Χηνοπόδιο το επιτοίχιο-Chenopodiastrum murale) καθώς και καλλωπιστικά φυτά όπως η Πετούνια και είδη του γένους Nicotiana (τεχνητές μολύνσεις) όπως ο καπνός (Nicotiana tabacum). Τα συμπτώματα προσβολής ποικίλουν ανάλογα με την ποικιλία, τις περιβαλλοντικές συνθήκες και τη φυσιολογική κατάσταση του φυτού (έντονα το καλοκαίρι και όταν η καλλιέργεια βρίσκεται σε συνθήκες στρες). Επειδή τα συμπτώματα ομοιάζουν με αυτά άλλων ιώσεων αλλά και επίσης οι διάφορες ποικιλίες, υβρίδια αντιδρούν διαφορετικά, για ασφαλή συμπεράσματα, η ταυτοποίηση του μπορεί να γίνει μόνο εργαστηριακά. Ο ρόλος της πρόληψης μέσω της υγιεινής των εργαζόμενων που εκτελούν καλλιεργητικές φροντίδες είναι πολύ σημαντικός. Αναφέρεται σε αρθρογραφία ότι έχει αποδειχθεί πειραματικά πως ένας εργαζόμενος μπορεί να μεταδώσει με τα χέρια του τον ιό από ένα αρχικά μολυσμένο φυτό στα επόμενα 9 φυτά που θα χειριστεί (αποτελεί τον μεγαλύτερο αριθμό που περιγράφεται στην βιβλιογραφία, γεγονός που επιβεβαιώνει την εξαιρετικά μεγάλη μολυσματικότητα και σταθερότητα του ιού). Βασική εστία μόλυνσης αποτελεί και το έδαφος (παραμονή μολυσμένων φυτικών υπολειμμάτων μπορούν να το καταστήσουν μολυσματικό για τουλάχιστον 6 μήνες) όπως και οι διάφορες επιφάνειες μέσα στο θερμοκήπιο (πλαστικά, γυαλί για 1 μήνα, τσιμέντο 7 ημέρες) καθώς και τα πλαστικά τελάρα (απαιτείται πλύσιμο τους για τουλάχιστον 5 λεπτά στους 90οC). Υπάρχουν αναφορές επίσης για μετάδοση μέσω εντόμων επικονίασης (μεταφορά μολυσμένης γύρης από φυτό σε φυτό) καθώς όπως αναφέρθηκε και μέσω ζιζανίων ξενιστών (κυρίως για τις υπαίθριες καλλιέργειες).
Τα μέτρα πρόληψης και υγιεινής έχουν επανειλημμένως δημοσιευτεί και επικοινωνηθεί από τις Αρμόδιες Υπηρεσίες και Φορείς. Συνοπτικά να τα επαναλάβουμε, περιλαμβάνουν:
-Χρησιμοποίηση υγιούς σπόρου
-Συστηματικό έλεγχο των σπορείων και λήψη των απαραίτητων μέτρων σε περίπτωση εντοπισμού συμπτωμάτων
-Χρησιμοποίηση υγιών φυταρίων, σποροφύτων κατά τις φυτεύσεις
-Έλεγχος κατά διαστήματα των φυτών (απομάκρυνση/καταστροφή ύποπτων φυτών, εργαστηριακή επιβεβαίωση, λήψη απαραίτητων, ενδεδειγμένων μέτρων)
-Χρήση φόρμας, παπουτσιών, γαντιών μίας χρήσης ανά εγκατάσταση-μονάδα
-Αποφυγή επαφής με υγιή φυτά, εάν έχουμε έρθει σε επαφή με ασθενή – ύποπτα φυτά (μέτρα προστασίας).
-Απολύμανση των καλλιεργητικών εργαλείων με ενδεδειγμένα σκευάσματα (για τουλάχιστον 15 λεπτά)
-Ταπέτα απολύμανσης στην είσοδο των θερμοκηπίων
-Καθαρισμός – Πλύσιμο με απολυμαντικό όλων των επιφανειών, δίσκων και λοιπών υλικών.
-Περιορισμός κατά το δυνατόν των μετακινήσεων των εργαζομένων από μονάδα σε μονάδα (μέτρα υγιεινής)
-Αφαίρεση-Καταστροφή ζιζανίων στους χώρους που γειτνιάζουν με το θερμοκήπιο
-Αποφυγή εισόδου ζώων στο θερμοκήπιο καθώς και κατανάλωσης τροφίμων εντός των εγκαταστάσεων
-Σε περίπτωση δε, επιβεβαιωμένης, ταυτοποιημένης μόλυνσης να λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα με βάση τις οδηγίες των Φορέων (απομάκρυνση, καταστροφή, απολύμανση, αμειψισπορά με μη ευπαθή φυτά π.χ. αγγούρι, κ.ο.κ).
Εν συνεχεία σε ότι αφορά τις ιώσεις γενικά της Τομάτας και ποια είναι η πρόταση της BAYER μέσω των προϊόντων των οποίων διαθέτει, ο κ. Σχοινάς αναφέρει:
Πολλές από τις ιώσεις, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μεταφέρονται από μυζητικά έντομα όπως αφίδες, αλευρώδεις, θρίπες τα οποία απαντώνται συχνά στις θερμοκηπιακές καλλιέργειες και αποτελούν δυνητικούς φορείς ιώσεων. Η έγκαιρη, αποτελεσματική και άμεση αντιμετώπισή τους είναι καθοριστικής σημασίας για την μη μετάδοση της ίωσης και εντάσσεται στο σύνολο των ενεργειών φυτοπροστασίας της καλλιέργειας από τους ιούς. Σε πολλές περιπτώσεις τα έντομα αυτά αναπτύσσουν ανθεκτικότητες στα εντομοκτόνα τα οποία χρησιμοποιούνται (παλαιότερα δραστικά μόρια, παρόμοιας δράσης, κατάχρηση εφαρμογών κ.ο.κ) με αποτέλεσμα η καταπολέμησή τους να γίνεται πιο δύσκολη. Η BAYER έχοντας επίγνωση της σπουδαιότητας της αντιμετώπισης αυτών των εχθρών, των προβλημάτων ανάπτυξης ανθεκτικότητας αλλά και των σύγχρονων απαιτήσεων των αγορών (υπολείμματα, σκευάσματα φιλικά και ασφαλή για τον χρήστη, τον καταναλωτή και το περιβάλλον) και ως μία εταιρεία που την χαρακτηρίζει η έρευνα και η καινοτομία έχει αναπτύξει στην Ελληνική αγορά τέτοιου είδους σκευάσματα όπως τα:
-Movento 150 OD: Εντομοκτόνο, ανήκει στη νέα χημική ομάδα των τετραμικών οξέων και εμφανίζει νέο τρόπο δράσης (παρεμποδιστής βιοσύνθεσης λιπιδίων). Εμφανίζει δράση στομάχου στους εχθρούς-στόχους. Μετά την εφαρμογή διεισδύει στα φύλλα και με τη διπλή διασυστηματική δράση που το ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα (ανοδική & καθοδική) μετακινείται σε ολόκληρο το φυτό. Με πολλές εγκρίσεις μεταξύ των οποίων η Τομάτα και η Πιπεριά (Υπαίθρου και Θερμοκηπίου) για αφίδες και αλευρώδεις με 3 ημέρες τελευταία επέμβαση πριν την συγκομιδή.
-Sivanto Prime: Διασυστηματικό εντομοκτόνο επαφής και στομάχου για την καταπολέμηση μυζητικών εντόμων (Αφίδες, Αλευρώδεις, Tζιτζικάκια) σε υπαίθριες και θερμοκηπιακές καλλιέργειες. Το flupyradifurone είναι ένα νέο εντομοκτόνο που ανήκει στη νέα χημική ομάδα butenolides (IRAC Group 4D). Έχει διασυστηματική ακροπέταλη κίνηση μέσω των αγγείων του ξύλου και ταυτόχρονα κινείται γρήγορα διελασματικά στο φύλλωμα. Παρουσιάζει ταχύτατη αρχική δράση (knock-down effect) η οποία οδηγεί σε άμεση διακοπή της απομύζησης χυμών από τα έντομα, με αποτέλεσμα να συμβάλει στην πρόληψη μετάδοσης και εξάπλωσης των ιώσεων ιδιαίτερα από τους αλευρώδεις. To Sivanto Prime® έχει δράση στα διάφορα στάδια του βιολογικού κύκλου των εντόμων (προνύμφες, νύμφες, ακμαία). Μεταξύ των εγκρίσεων η Τομάτα και η Πιπεριά (Υπαίθρου και Θερμοκηπίου) για αφίδες και αλευρώδεις με 3 ημέρες τελευταία επέμβαση πριν την συγκομιδή.
-Flipper: Εντομοκτόνο - ακαρεοκτόνο για την καταπολέμηση διαφόρων εντόμων και ακάρεων σε υπαίθριες και υπό κάλυψη καλλιέργειες. Δρα δια επαφής κατά ανηλίκων και ακμαίων ατόμων των εχθρών (εμφανίζει δράση και στα αυγά). Tα αποτελέσματα είναι ορατά όχι νωρίτερα από 48 ώρες μετά τον ψεκασμό. Δρα με φυσικό τρόπο, διαταράσσοντας τη λειτουργία του λιποπρωτεΐνικού πλέγματος της κυτταρικής μεμβράνης των εχθρών, προκαλώντας το θάνατό τους, με άμεσο αποτέλεσμα. Μεταξύ πλήθους εγκρίσεων και η Τομάτα και Πιπεριά (Υπαίθρου και Θερμοκηπίου) για αφίδες, θρίπες, αλευρώδεις, ακάρεα με 0 ημέρες τελευταία επέμβαση πριν την συγκομιδή. Εγκεκριμένο για χρήση στην Βιολογική Γεωργία, με Ευνοϊκό προφίλ για περιβάλλον, ωφέλιμα και επικονιαστές. Άμεση – Ταχεία δράση. Συμβατό με τις απαιτήσεις των σύγχρονων αγορών και πολύτιμο εργαλείο για την διαχείριση της ανθεκτικότητας.
-Oberon: Εντομοκτόνο - ακαρεοκτόνο για την καταπολέμηση ακάρεων και του αλευρώδη σε καλλιέργειες κηπευτικών και καλλωπιστικών θερμοκηπίου. Δρα κυρίως δια επαφής και σε βιοχημικό επίπεδο παρεμποδίζει τη βιοσύνθεση των λιπιδίων. Ιδιαίτερα αποτελεσματικό εναντίον των νεαρών σταδίων (ωών, προνυμφών, νυμφών). Εγκεκριμένο και για Τομάτα, Πιπεριά Θερμοκηπίου για αλευρώδεις και τετρανύχους με 3 ημέρες τελευταία επέμβαση πριν την συγκομιδή.
Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, οι καλλιέργειες είναι επιρρεπείς σε προσβολές από ιώσεις όταν βρίσκονται σε καταστάσεις στρες. Η ευρωστία των φυτών, η καλή θρεπτική τους κατάσταση, το υγιές ριζικό σύστημα, συμβάλλουν στην αντίσταση του φυτού στα παθογόνα. Μία από τις επιπλέον δράσεις των νέων προϊόντων της BAYER από την σειρά BAYER Biologicals όπου περιλαμβάνονται τα:
-Serenade ASO (ψεκαστό, ριζοποτιστό) και
-Sonata (ψεκαστό),
πέραν της μυκητοκτόνου και βακτηριοκτόνου δράσης (για το Serenade), είναι ότι επάγουν-ενεργοποιούν και τους φυσικούς μηχανισμούς άμυνας των φυτών καθιστώντας τα πιο ισχυρά, ανθεκτικά στις προσβολές και κατά συνέπεια πιο εύρωστα, ικανά να ανταπεξέλθουν σε στρεσογόνες καταστάσεις. Τα νηματωδοκτόνα επίσης της BAYER, Bioact Prime και Velum Prime συμβάλλουν στην ανάπτυξη ενός υγιούς ριζικού συστήματος και στην ευρωστία της καλλιέργειας μέσω της απρόσκοπτης απορρόφησης των θρεπτικών στοιχείων από το έδαφος.
Κλείνοντας ο κ. Σχοινάς επεσήμανε ότι οι παραγωγοί μας θα πρέπει να συμβουλεύονται και να εμπιστεύονται τους έμπειρους συναδέλφους Γεωπόνους με τους οποίους συνεργάζονται και να εναρμονίζονται στις οδηγίες των Φορέων και της Επιστημονικής Κοινότητας. Η επίλυση των προβλημάτων των παραγωγών, αποτελεί υποχρέωση και στόχο όλων μας.
