Brassica cretica:Tο φυτό από την Κρήτη από το οποίο κατάγονται λαχανικά του σύγχρονου ανθρώπου
Στο στούντιο της εκπομπής "Ιεραπετρίτικη Γη" βρέθηκε ο κ. Παναγιώτης Σαρρής, Καθηγητής στο τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και Ερευνητής στο ΙΤΕ, για μία πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη στην οποία μας μίλησε για τρία θέματα. Το πρώτο είναι η εξαιρετικά σημαντική ανακάλυψη που έκανε η επιστημονική του ομάδα σχετικά με την προέλευση των λαχανικών με τα οποία τρεφόμαστε σήμερα, το δεύτερο η ομιλία του σχετικά με την Επισιτιστική Ασφάλεια που έλαβε χώρα στο Επιμελητήριο Ηρακλείου και το τρίτο και εξίσου σημαντικό τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα.
Ξεκινώντας, ο κ. Σάρρης μας ενημέρωσε ότι σε συνεργασία με την Κινεζική Ακαδημία Επιστημών και τον Dr Chen Rui ουσιαστικά βρήκαν τον χαμένο συγγενή των λαχανικών του σύγχρονου ανθρώπου. Κάνοντας την αγάπη του για τα φυτά κομμάτι της έρευνάς του ήρθε η συνεργασία του με την Κινέζικη Ακαδημία Επιστημών με στόχο την αλληλουχία του γονιδιώματος ενός φυτού το οποίο φύεται στην Κρήτη και ονομάζεται Brassica cretica. Αυτό το φυτό είναι που χρησιμοποιούν οι φυτοβιολόγοι ως μοντέλο για να μελετούν τους βιολογικούς μηχανισμούς των φυτών. Είναι χασμόφυτο, δηλαδή άγριο φυτό το οποίο φύεται σε σχισμές βράχων πολύ ψηλά στα φαράγγια και έχει γίνει χασμόφυτο για να προστατευθεί από τα αιγοπρόβατα το οποίο λόγω της νοστιμιάς του, το καταναλώνουν περιορίζοντάς το έτσι σε απόκρημνα σημεία.
Μοιάζει πολύ με φυλλάδα αλλά είναι μικρότερο λόγω του γεγονότος ότι είναι άγριο και ζει σε πολύ απόκρημνα μέρη. Από τη μελέτη του γονιδιώματος που έκανε η ομάδα του κ. Σαρρή σε συνεργασία με συναδέλφους του Πανεπιστημίου Κρήτης και του ΙΤΕ, αποδείχτηκε ότι τα λαχανικά της οικογένειας Brassica, δηλαδή το κουνουπίδι, το μπρόκολο, τα λαχανάκια Βρυξελλών, το λάχανο, η φυλλάδα αλλά και πολλά άλλα λαχανικά που ανήκουν σε αυτή την οικογένεια όλα προέρχονται από ένα και μόνο είδος και αυτό είναι το Brassica cretica. Διεξήχθη επίσης μία τεράστια μελέτη με όλα τα πιθανά συγγενικά είδη που υπάρχουν στον κόσμο αυτή τη στιγμή με την ανάλυση και την συγκριτική γονιδιωματική μελέτη να δείχνει ότι όλα αυτά τα είδη, από τα οποία τρέφεται ο σύγχρονος άνθρωπος, προέρχονται από το Brassica cretica.
Ταυτόχρονα, την ίδια περίοδο μία ομάδα Αμερικανών έκανε παρόμοια δουλειά καταλήγοντας στο ίδιο συμπέρασμα παρέχοντας με αυτόν τον τρόπο μία εσωτερική επαλήθευση των αποτελεσμάτων της έρευνας της ομάδας του κ. Σαρρή. Επιπλέον, η National Geographic Society έδειξε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και θέλει να μελετηθεί παραπάνω το γονιδίωμα του φυτού αυτού σε διάφορους πληθυσμούς σχετικά με του που φύεται και πως μεγαλώνει. Οι Αμερικάνοι θα έρθουν στην Κρήτη αρχές Ιουλίου και είναι πολύ πιθανόν να υπάρχουν και εκπρόσωποι του National Geographic ώστε να επισκεφθούν τα μέρη στα οποία φύεται αυτό το φυτό και στη συνέχεια θα γίνει ένα ντοκιμαντέρ για την προέλευση των λαχανικών με τα οποία τρέφεται ο σύγχρονος άνθρωπος.
Όλα αυτά τα λαχανικά είναι ουσιαστικά διαφορετικές μεταλλάξεις ενός είδους. Οι αρχαιολόγοι που συμμετείχαν στην μελέτη είπαν ότι η εξημέρωση του είδους αυτού πιθανότατα να έχει γίνει στην νοτιοανατολική Μεσόγειο και ίσως στην Κρήτη από τους προμινωίτες. Η ανακάλυψη λοιπόν αυτή έχει πολιτισμική, αρχαιολογική, ιστορική και φυσικά βιολογική σημασία. Μέσα από τη μελέτη βρέθηκε επίσης ότι το μπρόκολο προϋπήρχε του κουνουπιδιού, το οποίο ήρθε προς το τέλος του Μινωικού πολιτισμού.
Οι επιστήμονες έψαχναν για αρκετά χρόνια να βρουν την προέλευση αυτών των ειδών με τα οποία τρεφόμαστε σήμερα αλλά δεν τα κατάφερναν καθώς δεν είχαν διαθέσιμο το γονιδίωμα του συγκεκριμένου είδους. Η ομάδα του κ. Σαρρή το έκανε διαθέσιμο στην επιστημονική κοινότητα και αυτή τη στιγμή ετοιμάζεται μία πολύ μεγάλη Ελληνοκινεζοαμερικανική συνεργασία με σπόνσορα το National Geographic με τον κ. Σαρρή να πιστεύει ότι θα γίνουν πολύ σημαντικά πράγματα.
Στην συνέχεια της συνέντευξής του ο κ. Σαρρής εξέφρασε την χαρά αλλά και την τιμή που ένιωσε μετά από πρόσκληση από τον Δήμο και το Επιμελητήριο Ηρακλείου και το ΙΤΕ ώστε να πραγματοποιήσει ομιλία στο Επιμελητήριο Ηρακλείου με θέμα την Επισιτιστική Ασφάλεια. Την παρουσίαση παρακολούθησε πλήθος κοινού καθώς και ο Αντιπεριφερειάρχης Κλιματικής Αλλαγής. Η παρουσίαση διήρκησε περίπου πενήντα λεπτά και στη συνέχεια ακολούθησε πλήθος ερωτήσεων δείχνοντας την ανάγκη των ανθρώπων να ακούν και να μαθαίνουν πράγματα. Μέσα από αυτή τη συζήτηση ο κ. Σαρρής κατάλαβε ότι η κοινωνία δεν είναι ενήμερη διότι ο δυτικός κόσμος προσπαθεί να κρύψει το πρόβλημα της επισιτιστικής κρίσης με πολλούς ανθρώπους να μην γνωρίζουν ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού πεινάει. Το 2010 πέθαναν στον πλανήτη μας 60 εκατομμύρια άνθρωποι και από αυτά, τα 10 εκατομμύρια ήταν παιδιά προσχολικής ηλικίας κάτω των 5 ετών που πέθαναν από πείνα, δηλαδή ένα παιδί κάθε 6 δευτερόλεπτα. Η ομιλία του κ. Σάρρη καθώς και σχετικό άρθρο για την επισιτιστική κρίση υπάρχει διαθέσιμη στο διαδίκτυο.
Το τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό θέμα το οποίο σχολίασε ο κ. Σαρρής είναι αυτό των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων. Γενετικά τροποποιημένα προϊόντα υπάρχουν σχεδόν σε όλα τα είδη που καλλιεργούνται σήμερα, τουλάχιστον σε εργαστηριακό επίπεδο. Ωστόσο, αυτά που έχουν πάρει άδεια, ειδικότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι πολύ συγκεκριμένα. Από την άλλη, στην Αμερική, την Ινδία και πρόσφατα στην Κίνα, καλλιεργούνται τεράστιες εκτάσεις. Ο κ. Σαρρής ανέφερε ότι τα γενετικά τροποποιημένα δεν είναι ένα σύνολο πραγμάτων καθώς έχουμε γενετικά τροποποιημένα φυτά και γενετικά τροποποιημένα ζώα και μας ενημέρωσε ότι δεν γίνονται μεταφορές από ζώα σε φυτά με τον τρόπο που πιστεύει το ευρύ κοινό. Όπως μας είπε, δεν γίνεται μεταφορά γονιδίων από ζώα σε φυτά γιατί δεν υπάρχει λόγος να συμβεί κάτι τέτοιο. Στην μόνη περίπτωση που έγινε κάτι τέτοιο ήταν όταν μεταφέρθηκε ένα βακτηριακό γονιδίωμα σε πατάτα το οποίο της προσδίδει ανθεκτικότητα σε κάποια έντομα. Ο βάκιλος της Θουριγγίας παράγει μία πρωτεΐνη η οποία απομακρύνει τα έντομα. Οι επιστήμονες πήραν το γονιδίωμα που παράγει αυτή την πρωτεΐνη και την έβαλαν στο καλαμπόκι, τη σόγια και το σιτάρι.
Συνεχίζοντας, μας εξήγησε τι σημαίνει γενετικά τροποποιημένο ζώο. Η αγελάδα που παράγει περισσότερο γάλα ή μεγαλύτερη ποσότητα κρέατος δεν οφείλει αυτά τα χαρακτηριστικά σε γενετική τροποποίηση αλλά σε γενετική βελτίωση γνωστή και ως «breeding» η οποία επιτυγχάνεται από τους εκτροφείς οι οποίοι ζευγαρώνουν ανά τα χρόνια τα καλύτερα από τα ζώα τους. Αυτό που γίνεται με τα γενετικά τροποποιημένα ζώα είναι ότι οι επιστήμονες έχουν κάνει για παράδειγμα αγελάδες και πρόβατα να παράγουν γάλα που μέσα έχει αυξητική ορμόνη σε τεράστιες ποσότητες η οποία απομονώνεται στα εργαστήρια για την παραγωγή φαρμάκων. Πολλές από τις ουσίες που υπάρχουν σήμερα διαθέσιμες ως φάρμακα παράγονται από ζώα. Διαφορετικά η απομόνωσή τους θα ήταν τόσο κοστοβόρα που δεν θα μπορούσαμε να αγοράσουμε τα φάρμακα αυτά. Για παράδειγμα, για να παραχθούν 4 γραμμάρια ινσουλίνης χρειάζονταν 2,5 τόνοι πάγκρεας χοίρου ενώ αυτή τη στιγμή η επιστήμη έχει τροποποιήσει οργανισμούς που παράγουν την ινσουλίνη και γι’ αυτό η ινσουλίνη είναι φθηνή και διαθέσιμη σε όλους τους διαβητικούς που την έχουν ανάγκη. Χωρίς την γενετική τροποποίηση πολλοί άνθρωποι θα πέθαιναν. Τα εργαλεία της βιοτεχνολογίας και η γενετική τροποποίηση μας έχει δώσει άλλη ώθηση στην παραγωγή φαρμάκων.
Όσων αφορά τα γενετικά τροποποιημένα φυτά ο κ. Σαρρής ανέφερε ότι υπάρχουν φυτά που έχουν δημιουργηθεί ώστε να είναι ανθεκτικά στην υγρασία, στην υψηλή αλατότητα, φυτά με μεγαλύτερη θρεπτική αξία όπως το χρυσό ρύζι, το οποίο είναι ένα ρύζι που φτιάχτηκε για να παράγει πρόδρομες ουσίες της βιταμίνης Α από την έλλειψη της οποίας πέθαιναν πολλά παιδιά, και τέλος φυτά ανθεκτικά σε παθογόνα όπως μύκητες, βακτήρια και έντομα δίνοντας μας το παράδειγμα μίας γενετικά τροποποιημένης μελιτζάνας η οποία υπάρχει στην Ινδία και είναι ανθεκτική σε ένα σκουλήκι που κατέστρεφε την παραγωγή της δίνοντας λύση στο πρόβλημα καθώς οι παραγωγοί δεν χρησιμοποιούν πια ζιζανιοκτόνα τα οποία ελλοχεύουν άλλους κινδύνους καθώς τα περισσότερα είναι τοξικά.
Ο κ. Σαρρής δήλωσε ότι τα θετικά των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων είναι πολλά ωστόσο δεν θα ήθελε ένα τόσο σημαντικό εργαλείο και μία τόσο σημαντική επιστήμη όπως η βιοτεχνολογία να κατέχεται και να ορίζεται από τη βιομηχανία η οποιονδήποτε άλλο οργανισμό που σκοπό έχει το κέρδος. Υπάρχουν φυτά ανθεκτικά στα ζιζανιοκτόνα με αποτέλεσμα ο παραγωγός να μπορεί να ψεκάζει περισσότερο υπονομεύοντας με αυτό τον τρόπο το περιβάλλον αλλά και την υγεία του ίδιου και των καταναλωτών. Επίσης, υπάρχουν εταιρίες που έχουν φτιάξει φυτά των οποίων οι σπόροι δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν την επόμενη χρονιά ελέγχοντας έτσι το εμπόριο των σπόρων. Η επιστημονική κοινότητα οφείλει να δίνει λύσεις , το πως θα διαχειριστούν τη λύση οι πολιτικοί είναι ένα άλλο θέμα, δήλωσε ο κ. Σαρρής.
Κλείνοντας, αναφέρθηκε στην κλιματική κρίση σχολιάζοντας ότι τα τελευταία 15 χρόνια αυξάνεται η συχνότητα των έντονων καιρικών φαινομένων κάτι που είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής με τις επιστημονικές μελέτες να δείχνουν ότι οι καταστάσεις που θα αντιμετωπίσουμε τα επόμενα χρόνια εάν δεν αλλάξει κάτι θα είναι πολύ δύσκολες.
Ακούστε παρακάτω τον Π. Σαρρή
