15452386311545240252.jpg?w=548)
Ηχητικό ταξίδι στα ήθη και τα έθιμα της Πατρίδας μας από τον Έβρο μέχρι την Κρήτη. Ομάδες, πολιτιστικοί σύλλογοι και άνθρωποι που αγαπούν την Παράδοση, μας μιλούν για τις ιδιαίτερες πατρίδες τους και μας μεταφέρουν την ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων σε όλη την Ελλάδα, σε μια εκπομπή διαφορετική από τις άλλες
Παράδοση. Παράγωγο ουσιαστικό του ρήματος «παραδίδωμι» που σημαίνει μεταβιβάζω κάτι σε κάποιον. Του το εμπιστεύομαι. Είναι η άυλη κληρονομιά των προγόνων σου που θα προστατεύσεις, θα διαφυλάξεις, θα εξελίξεις και θα παραδώσεις με τη σειρά σου στην επόμενη γενιά που μεγαλώνει και σε κοιτά με τα αθώα ματάκια της, έτοιμη να ρουφήξει τον κάθε σου λόγο, την κάθε σου πράξη, τον κάθε σου τρόπο.
Τα ήθη τα έθιμα οι αξίες, οι μύθοι, οι θρυλοι, οι δοξασίες, τα τραγούδια τα παραμύθια, οι μουσικές και οι χοροί, οι παροιμίες, τα ενδύματα τα κτίσματα και η γλώσσα…είναι όλα όσα συνθέτουν τον μοναδικό πίνακα του λαού μας. Μαζί με τα ήθη, τις αξιες και την ιστορία, απαρτίζουν την ταυτότητα μας που χάρη σε αυτή, αναδυόμαστε από το χάος και απλώνουμε ρίζες βαθιές στο χρόνο και στο χώρο.
Η Παράδοση ζει ταυτόχρονα στο παρελθόν στο παρόν και το μέλλον. Εξελίσσεται οπως και οι άνθρωποι. Είναι η λεπτη χρυσή κλωστή μεταξύ των γενεών που συνδέει το Ελληνικό πνεύμα με τη σύγχρονη ζωή και δημιουργία. Είναι τα θεμέλια και η οικογένεια μας που μας επιτρέπει να ορίζουμε τον εαυτό μας και να επιλέγουμε ποια στοιχεία ταιριάζουν με αυτόν τον ορισμό, ενσωματώνοντας τα, όχι μιμούμενοι.
Στους δρόμους της ζωντανής παράδοσης σε ολόκληρη τη Χώρα, όπως τη βιώνουμε τα Χριστούγεννα, ταξιδέψαμε το προηγούμενο Σάββατο με το “Γη & Ύδωρ”.
Στην Ανατολική Μακεδονια- Θράκη, μιλήσαμε με τον Πασχάλη Βαϊράμη, ιδρυτή του Συλλόγου Νέων Μάνης. Η φιλόξενη Μάνη του Διδυμοτειχου στο Βόρειο Έβρο μας, είναι ένα ακριτικό χωριό με ιστορία που χάνεται στα Βυζαντινά χρόνια. Τα παιδιά του, όσο μακριά κι αν βρίσκονται ποτέ δεν το ξεχνούν, νιώθουν σαν μια οικογένεια και ανυπομονούν να ανταμωσουν τις μέρες αυτές, για να ξαναζήσουν τα έθιμα που τους φέρνουν κοντά μεταξύ τους και με την ιστορία τους, δημιουργούν αναμνήσεις και τους προσφέρουν χαρά.
Μιλήσαμε για έθιμα όπως τα 9 φαγητά της παραμονής των Χριστουγέννων, το σφάξιμο του γουρουνιού με το φαγητό της “Μπάμπου” (της γιαγιάς), τα σύμβολα απο ζυμάρι, τα “κόλιαντα”, τα παραδοσιακά κάλαντα από τα μικρά παιδιά και τα “σιάσια” που λεγόταν το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων από ενηλίκους και ήταν διαφορετικά για κάθε σπιτικό αναφερόμενα στα χαρακτηριστικά και τις χάρες του κάθε ανθρώπου. Πιθανόν είναι ο λόγος που έχουν καταγραφεί γύρω στα 45 Χριστουγεννιάτικα τραγούδια με στίχο και μελωδία που αλλάζει από περιοχή σε περιοχή αλλά και από χωριό σε χωριό των “Μάρηδων “ της ομάδας των χωριών όπου ανήκει και η Μάνη, πληθυσμιακής κοινότητας που θεωρείται απόγονος των αρχαίων Θρακών.
Οι παιδικές μνήμες των νέων της Μάνης, η ομαδικότητα τους, η επαφή με τους μεγαλύτερους που τους εξηγούν τους συμβολισμούς των εθίμων και την ιστορία που κρύβουν στους στίχους τους τα παραδοσιακά τραγούδια, τρέφει τον κρυφό τους πόθο να διατηρουν τον Σύλλογο τους ζωντανό και ενεργό ώς άξιοι συνεχιστές μιας μακράς ιστορίας. Τους ευχαριστούμε για την ενθουσιώδη ανταπόκριση στο κάλεσμα μας και βλέπουμε στην προσπάθεια τους την ζωντανή ελπίδα της Χώρας μας.
Υστερα κατεβήκαμε στη Θεσσαλία και η αντιπρόεδρος του Συλλόγου Θεσσαλών Άνω Λιοσίων-Ζεφυρίου-Φυλής “Ρήγας Φεραίος” που ιδρύθηκε το 1989, κα Μαρούλα Παναγιωτοπούλου, Καραγκούνα η ίδια, μας εξιστόρησε τα έθιμα του Θεσσαλικού κάμπου. Τη γουρουνοχαρά και τα ρουγκάτσια με το χορό του μπουλουκιού όπου δίνει το ρυθμό ο τσοπάνης με τη φλογέρα του και οι χορευτές με κουδούνια σπαθιά και προβιές ζώων ξυπνούν τους βλαστούς της γής ώστε για να έρθει η άνοιξη και η νεα σοδεια. Έθιμα που συνδέονται με τη γεωργική παράδοση και το χαρούμενο σμίξιμο των ανθρώπων με συμβολισμούς που συναντάμε παρόμοιους και στη Μακεδονία, σε μια συλλογικότητα όσο και μοναδικότητα ταυτόχρονα.
Όπως μας είπε η κα Παναγιωτοπούλου, στο σύλλογο οργανώνουν και συμμετέχουν σε δρώμενα αναβίωσης των εθίμων με δημιουργικότητα, πολύ χαρά, αλλά και με τη βοήθεια της έρευνας και ειδικών, όπως λαογράφων και ειδικών φυσικής αγωγής. Η ανάγκη της συνάντησης, η παρέα, ο αυθορμητισμός και η ελευθερία, είναι τα συναισθήματα που ανακινούν και περισώζουν με την προσπάθεια τους. Αυτά που ο λαός μας έχει σήμερα ανάγκη περισσότερο από ποτέ.
Στο Βόλο οι κάτοικοι επέλεξαν να ενσωματώσουν στις συνήθειες τους, τα φαναράκια των Ευχών. Ένα έθιμο καινούριο αλλά αγαπημένο από τον κόσμο που τους χαρίζει κάθε δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων έναν παραμυθένιο ουρανό, γεμάτο με τις φλογίτσες που απογειώνουν τις ανθρωπινες ευχές εν μέσω συναυλίας. Το 2014 πήραν απόφαση να κάνουν το Βόλο Χριστουγεννιάτικο προορισμό όπως μας λέει ο δημοτικός σύμβουλος και Πρόεδρος του ΔΟΕΠΑΠ ΔΗΠΕΘΕ Δήμου Βόλου κ. Γιώργος Βλιώρας και ξεκίνησαν το 2015 τα φαναράκια των ευχών που έφτασαν πέρισυ να αριθμούν 7-7500 φαναράκια. Ταυτόχρονα στο Βόλο διεξάγονται 157 εκδηλώσεις την περίοδο των Χριστουγέννων και είναι δωρεάν με χρήση “προαιρετικού κουμπαρά” τα έσοδα του οποίου διατίθενται για τις ανάγκες των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων της πόλης.
Στην Πρέβεζα της Ηπείρου, όπως μοιράστηκε μαζί μας γραπτώς, αναμνήσεις από την παιδική της ηλικία η κα Σοφία Γιαμά, δημοτική υπάλληλος του Δήμου Πρεβέζης, στην πόλη αλλά περισσότερο στα χωριά της Πρέβεζας, από την παραμονή των Χριστουγέννων έως και την παραμονή των Φώτων οι νοικοκυρές παίρνουν μέσα στο σπίτι τις μπουγάδες τους μόλις νυχτώσει-είτε τις αφήνουν σε στεγασμένο μέρος- για να μην τις “μαγαρίσουν” οι καλικάντζαροι. Μάλιστα για τον φόβο των καλικάντζαρων κάποιοι ακόμη και σήμερα αποφευγουν να βγουν φρεσκολουσμένοι από το σπίτι κι αν το κάνουν τοποθετούν στην τσέπη τους ψωμί και αλάτι για να αποτρέψουν τα ξωτικά να τους “πειράξουν”.
Τα παλιότερα χρόνια σε κάθε γειτονιά το αγαπημένο παιχνίδι των παιδιών ήταν τα καρύδια (αντίστοιχο με τους σημερινούς βόλους). Σε μια γραμμή τοποθετουνται καρύδια και το κάθε παιδί προσπαθεί χρησιμοποιώντας ένα καρύδι προσπαθεί με “βολές “ να πετάξει κάτω όσο το δυνατόν περισσότερα καρύδια κάτω τα οποία και γίνονται δικά του! Την παραμονή των Χριστουγέννων κόβεται το Χριστόψωμο όπου μέσα του είναι τοποθετημένο ένα κέρμα και εκείνος που θα το βρει θεωρείται τυχερός ολόκληρης της χρονιάς.
Από την Κεφαλλονιά ο αντιπρόεδρος του Πολιτιστικού, Λαογραφικού, Ιστορικού Συλλόγου Κεφαλληνίας & Ιθάκης "ΤΟ ΡΙΦΟΡΤΣΟ" κ. Γεράσιμος Γαλανός, μας λέει για την αναβίωση εθίμων όπως η “Κουλούρα της γωνιάς” ένα έθιμο που έρχεται από τα αρχαία ελληνικά χρόνια, θεωρούμενο ως συνέχεια της λατρείας της Θεάς Εστίας. Λέγεται επίσης και “βάπτισμα στη φωτια” “σπάσιμο της κουλούρας” και “πάντρεμα τση φωτιάς” και συντελείται το βράδυ της παραμονής γύρω από τη φωτιά, ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας με το μοίρασμα της παραδοσιακής κουλούρας. Μας λέει ακόμα για την παρασκευή πολλών ειδών ψωμιού (περιπου 6 διαφορετικούς τύπους) όπως το χριστόψωμο, η αγιοβασιλίτσα και η φωτίτσα.
Μαθαίνουμε για το σπάσιμο του ροδιού και την αγριοκρεμμύδα στις θύρες, που αναγεννάται μόνη της χωρίς νερό. Μαθαίνουμε για τα ευχετήρια καλαντα με μαντολίνα και κιθάρες και τα τα “ριζοσπαστικά κάλαντα” της επιθυμίας για ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, την Πρωτοχρονιά. Το ράντισμα των ανθρώπων μεταξύ τους με αρώματα την παραμονη Πρωτοχρονιας και την ευχή για “καλή αποκοπή” που αποδέσμευε από τα βάρη του παλιού χρόνου, αλλά και τόσα άλλα. Ο σύλλογος “Ριφόρτσο” δίνει με επιτυχία τον αγώνα του για στήριξη του εθιμικού κύκλου στο νησί με τη βοήθεια και την υποστήριξη του κόσμου και προσεκτικές κινήσεις που βασίζονται στην έρευνα και το αγκάλιασμα των μεγαλύτερων ανθρώπων με σεβασμό και γνωμονα την αυθεντικότητα. Στο πνευμα της έννοιας “ριφόρτσο” που σημαίνει επανεκκίνηση, ο κ. Γαλανός μας δίνει την καλύτερη ευχή, να γεννηθεί μέσα στον καθένα μας ο Χριστός.
Στη Χίο, τα παιδιά φτιάχνουν Αγιοβασιλιάτικα βαποράκια που όπως μας λέει η κα Πένυ Τασσοπούλου, πρόεδρος της Περιηγητικής Λέσχης Χίου, είναι ένα εθιμο με ρίζες στις αρχες του 19ου αιώνα όπου τα παιδιά κάθε ένορίας έφτιαχναν ένα βαποράκι και κρατώντας το, έλεγαν τα κάλαντα σε κάθε γειτονία, μέσα από τα οποία διαδήλωναν τον πόθο για ελευθερία ως ένα μέσο αντίστασης στους Τούρκους. Από το 1911 ως σήμερα το έθιμο επιτάσσει τα βαποράκια να είναι πολεμικά πλοία, ως αφιέρωμα στους αγώνες της Ελλάδος για ελευθερία.
Το έθιμο αναβίωσε το ‘74 με τη βοήθεια της Περιηγητικής Λέσχης Χίου. Έκτοτε, ασχολούνται μόνο παιδιά, δουλεύοντας τα έργα τους αριστοτεχνικά για έναν ολόκληρο χρόνο, εκπροσωπώντας τις ενορίες του νησιού, με συμμετοχή κάθε παραμονή Πρωτοχρονιάς σε διαγωνισμό ανάδειξης του καλύτερου, που διοργανώνεται με τη βοήθεια και του Δήμου Χίου. Στη συνέχεια τα βαποράκια πλέουν στο λιμάνι. Η Χιος μας λέει η κα Τασσοπούλου και περιμένει τους επισκέπτες όλο το χρόνο, με ανοιχτές τις επιχειρήσεις της αλλά και τα μοναδικά αξιοθέατα της, από βυζαντινά μοναστήρια μέχρι μεσαιωνικά χωριά και μαστιχοχώρια. Στους δρόμους αυτές τις μέρες θα ακούσουμε και τα κάλαντα με την παραδοσιακή “τραμπούκα”. Η Κα Τασοπούλου κλείνει με την ευχή που επαναλαμβάνεται απο τα στόματα όλων μας “Να σηκωθεί στα πόδια της η Ελλάδας μας”.
Ολοκληρώνοντας την περιήγηση στα Χριστούγεννα της Ελλάδας, το “Γη & Ύδωρ” ταξίδεψε στην Δυτική Κρήτη και στην κατάνυξη του σπηλαίου του Αη Γιάννη του Ερημίτη στη Μαραθοκεφάλα Κολυμβαρίου στα Χανιά. Για το έθιμο μας μίλησε ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Μαραθοκεφάλας, κ. Γεώργιος Μπερτάκης. Όπως μας είπε, στο σπήλαιο του Άη Γιάννη, διαδραματίζεται κάθε παραμονή Χριστουγέννων η αναπαράσταση της Θείας γέννησης σε μια ξεχωριστή Θεία λειτουργία που τελείται από τον Μητροπολίτη Κισάμου – Σελίνου Αμφιλόχιο, πλαισιωμένο από ιερείς και ιεροψάλτες ενοριών της Μητροπόλεως του. Στο σπήλαιο ο πιστός, μεσα σε άκρα ησυχία, θα ζήσει την κατάνυξη των Χριστουγέννων δίπλα στην φάτνη με την Παναγιά, τον Ιωσήφ και το μικρό Χριστό, να τον ζεσταίνουν με τα χνώτα τους ζωακια, όπως κατσικάκια και γαϊδουράκια.
Πλήθος κόσμου από το νησί αλλά και την υπόλοιπη Ελλάδα επισκέπτεται το σπήλαιο και ειδικά οι νέοι όπως μας λεει ο κ. Μπερτάκης, αγκαλιάζουν την πρωτοβουλία. Μέσα στο σπήλαιο, που πιστεύεται ότι χρησιμοποιήθηκε, ως χώρος λατρείας από τους προχριστιανικους χρονους, αναβλύζει αγίασμα από το σημείο που θρύλος λέει ότι ο άγιος άνοιξε χαραμάδα με το ξίφος του. Η θέα στον Κάμπο του Κολυμβαρίου είναι υπέροχη και όταν η ατμόσφαιρά είναι καθαρή οι επισκέπτες διακρίνουν τον Ψηλορείτη.
Όπως καταλήγει ο κ. Μπερτάκης, αν και δεν έχουν επιβιώσει πολλά από τα παλιά έθιμα, το σμίξιμο της οικογένειας υπάρχει ακόμα. Ειδικά τα παιδιά σκέφτεται, έχουν πολλά να επωφεληθούν από την αναβίωση εθίμων όπως τα καλαντα που εκείνος έζησε στην παιδική του ηλικία, όπου παρά τις στερήσεις, τα παιδιά είχαν την απλή χαρά της συντροφιάς και τον ενθουσιασμό της αγοράς του παιχνιδιού που λαχταρούσαν, με το χαρτζιλίκι που μάζευαν.
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μαραθοκεφάλας, ιδρύθηκε το 2000, είναι ενεργός με κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο και τις δικές του νίκες, όπως η δημιουργία αίθουσας πολλαπλών χρήσεων για όλο το χωριό. Η αφοσίωση του, μας κάνει να σκεφτόμαστε πόσοι αγώνες δίνονται σε κάθε γωνιά της Πατρίδας μας απο ανθρώπους που την αγαπούν και νοιάζονται για τη διαφύλαξη των τοπικών κοινοτήτων της θρησκείας και της Παράδοσης, σε πείσμα των καιρών.
Η χώρα μας είναι γεμάτη πλούτο. Πλούτο όχι υλικό αλλά συναισθηματικό. Αυτόν που μας κάνει αυτό που είμαστε σαν Έλληνες και που όσο το κρατάμε εμείς ζωντανό μέσα μας, κανείς δε μπορεί ποτέ να μας το πάρει.
Καλά Χριστούγεννα σε όλους με αγάπη και ειρήνη και να θυμάστε:
“Χριστός γεννάται..το φως αξαίνει και το σκοτάδι μικραίνει”
Ερχεται το Φως Του.
Ακολουθεί συνέντευξη:
Ακολουθεί συνέντευξη:
Συντονιστέιτε το επόμενο Σάββατο στις 10 στο “Γη & Ύδωρ” για μια ακόμα Χριστουγεννιάτικη εκπομπή διαφορετική από τις άλλες. Γιατί η πολιτισμική ομορφιά και ο συναισθηματικός πλούτος, η αγάπη για τον συνάνθρωπο και η χαρά, είναι η απαρχή κάθε Ελληνικής δημιουργικής σκέψης και αυτό είναι κτήμα μας, δώρο σε ολόκληρο τον κόσμο.
Έρρικα Χριστοδούλου
Ραδιοφωνική Εκπομπή
